Suy nghĩ về bài thơ "Nói với con" của Y Phương

Ai đã từng đọc “ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” của Nguyễn Khoa Điềm chắc chắn không thể quên được tình cảm yêu thương nồng thắm của người mẹ Tà ôi vừa địu con vừa làm rẫy. Nhạc điệu qua mỗi khúc ru là  những cung bậc tình cảm khác nhau của người mẹ đối với đứa con, với quê hương đất nước. Cùng mạch chủ đề này, nhà thơ người dân tộc Tày - Y Phương cũng có bài thơ “ Nói với con”. Mượn lời của người cha nói với con, nhà thơ gợi về cội nguồn sinh dưỡng của mỗi con người, bộc lộ niềm tự hào, sức sống mạnh mẽ bền bỉ của quê hương mình.

            Mở đầu bài thơ là một khung cảnh gia đình ấm cúng đầy  ắp tiếng nói tiếng cười:

                        “ Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới mẹ

Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười”

            Một mái nhà có cha và mẹ, con lớn lên trong tình thương yêu, sự ấp ủ chở che, nâng đón và mong chờ của cha mẹ. Chỉ bốn câu thơ thôi, Y Phương đã tạo được không khí gia đình ấm áp, quấn quýt. Từng bước đi, tiếng nói, tiếng cười của con đều được cha mẹ mừng vui đón nhận. Hơn thế nữa, đứa con còn sinh ra, trưởng thành trong cuộc sống lao động, trong thiên nhiên thơ mộng và nghĩa tình trên vùng đất quê hương :

                        “ Người đồng mình yêu lắm con ơi

Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát

Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng

Cha mẹ mãi nhớ về ngày  cưới

Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời”

Trong đoạn thơ, tất cả những suy nghĩ, tình cảm, cảm xúc đều được diễn đạt trực tiếp bằng hình ảnh. Nhà thơ đã vận dụng tự nhiên lối diễn đạt của người niền núi để  xây dựng thành công những hình ảnh thơ, làm cho những hình ảnh ấy vừa cụ thể vừa mang tính khái quát cao mà vẫn giàu chất thơ, bay bổng vẻ đẹp trong cuộc sống người dân miền núi : “ Đan lờ cài nan hoa - Vách nhà ken câu hát - Rừng cho hoa - Con đường cho những tấm lòng”. Đan lờ bằng những nan hoa cài vào nhau, vách nhà được ken vào câu hát. Cuộc sống lao động của quê hương đầy ắp niềm vui. Những đêm hội hè lời ca tiếng hát vang vọng núi rừng. Những câu hát đối nhau đầy ắp  ân tình giữa những chàng trai cô gái, vách nhà ken đầy tiếng hát yêu thương… Cuộc sống của bản làng mộc mạc mà chan chứa niềm vui, niềm hạnh phúc.

Đứa con còn được trưởng thành giữa núi rừng hùng vĩ. Thiên nhiên bao đời nay gắn bó nghĩa tình, không chỉ che chở, bảo bọc mà còn nuôi dưỡng con người cả về tâm hồn lối sống. Qua những vần thơ vừa tả thực vừa đậm chất trữ tình, người cha muốn cho con mình thấy được những vẻ đẹp , vẻ nên thơ của cuộc sống làng quê để mà yêu, mà nhớ.

            Cách diễn đạt độc đáo ấy còn được thể hiện ở những câu thơ tiếp theo:

                        “ Người đồng mình thương lắm con ơi

                           Cao đo nỗi buồn

                           Xa nuôi chí lớn”

            Tác giả mượn lời người cha nói về sức mạnh truyền thống, lòng thuỷ chung với quê hương. Câu thơ bốn chữ, đối nhau như tục ngữ, đúc kết một thái độ một phương châm ứng xử cao quý.  Lấy chiều cao của trời, của núi để “đo nỗi buồn”, lấy chiều xa của đất, của rừng  để “nuôi chí lớn”. Câu thơ thể hiện một bản lĩnh sống cao đẹp của người dân miền núi. Họ chính là những “người đồng mình” sống vất vả mà mạnh mẽ, khoáng đạt. Họ bền bỉ gắn bó với quê hương mặc dù quê hương vẫn còn lắm đói nghèo, cực nhọc. Đọc thơ, ta như gặp lại tầm vóc kì vĩ của những anh hùng trong các bản trường ca  “ Đăm San”, “ Xinh Nhã”.

            Lời tâm tình của người cha nói với con cũng là  lời khuyên răn con phải biết trân trọng mảnh đất quê hương, nơi mình sinh ra và lớn lên, phải biết sống hồn nhiên cần cù lạc quan để vượt qua gian khó.

                        “ Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn

                        Sống trên đá không chê đá gập ghềnh

                        Sống trong thung không chê thung nghèo đói

                        Sống như sông như suối

                        Lên thác xuống ghềnh

                        Không lo cực nhọc”

Trong câu thơ, ta bắt gặp những hình ảnh ẩn dụ, so sánh, thành ngữ dân gian. Điệp ngữ “ sống” vang lên ba lần như lời khẳng định một tâm thế, một bản lĩnh, một dáng đứng… của “người đồng mình”. Lời thơ giản dị mà thấm thía, lay động tâm hồn. Điều người cha vẫn muốn vẫn hi vọng ở con là phải sống thuỷ chung tình nghĩa với quê hương, biết chấp nhận và vượt qua thử thách gian nan bằng ý chí niềm tin của mình. Lời khuyên ấy cũng chính là bài học đạo lí làm người.

 Những câu thơ tiếp theo là lời khẳng định với con, “ người đồng mình” tuy mộc mạc thô sơ nhưng không nhỏ bé:

                        “ Người đồng mình thô sơ da thịt

                         Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con

                         Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương

                         Còn quê hương thì làm phong tục”

            Ở đây, ta bắt gặp lối nói độc đáo của người dân miền núi “ thô sơ da thịt”, “ nhỏ bé”, “tự đục đá kê cao quê hương”.. Bằng những hình ảnh cụ thể  người cha khái quát lên thành bản lĩnh sống, tinh thần tự  tôn, ý thức bảo tồn nguồn cội của những “người đồng mình”- những con người của quê hương rừng núi. Chính những con người mộc mạc chân chất ấy bằng sự lao động cần cù nhẫn nại hằng ngày đã làm nên quê hương với những phong tục tập quán tốt đẹp.

            Những lời cuối nói với con càng trở nên tha thiết:

                        “ Con ơi tuy thô sơ da thịt

                           Lên đường

                           Không bao giờ nhỏ bé được

                           Nghe con”

            Mai sau, “ lên đường” để bay đến những chân trời xa, người cha ân cần căn dặn con không bao giờ được sống tầm thường, nhỏ bé , phải biết giữ  lấy cốt cách giản dị mộc mạc của người lao động, phải làm những điều cao thượng lớn lao. Lời thơ tha thiết, người cha đã truyền cho con mình vẻ đẹp, sức mạnh của truyền thống quê hương.

            Tóm lại, với thể thơ tự do bay bổng phù hợp với mạch cảm xúc tự nhiên tạo ra sự cộng hưởng hài hoà với những cung bậc tình cảm khác nhau trong lời cha truyền thấm sang con. Nhà thơ Y Phương đã thấu hiểu và lột tả được tâm hồn tính cách, tình cảm của người dân miền núi. Khúc tâm tình của người cha trong thơ cũng là lời dặn dò của lớp người trước gửi trao thế hệ mai sau.